Öğrenilmiş Çaresizlik (Kazanılmış Başarısızlık Sendromu) Nedir?

‘’Neye elimi atsam elimde kalıyor.’’, ‘’Nasılsa başarısız olacağım, hiç başlamayayım.’’, ‘’Boşa kürek çekiyorum.’’

Bu tarz cümleleri çok sık duyuyor ya da bizzat kuruyor musunuz? O halde çok temel bir ortak özelliği olan bu cümlelerin neden kurulduğunu, ne anlama geldiğini ve yerine hangi alternatifleri koyabileceğimize birlikte bakalım.

Kazanılmış başarısızlık sendromu veya öğrenilmiş çaresizlik sendromu, kişinin sergilediği davranışların istenilen sonuca ulaşmaması halinde, sonucun hiçbir zaman değişmeyeceğine dair meydana gelen inanç ile ortaya çıkan bir duygu durumudur.

Bu duygu durumu kişilerde zamanla meydana gelir. Hayatta yaşanılan başarısızlıklar sonucunda bireyin bazı şeyleri başarma arzusunun her geçen gün azalması akabinde, spesifik bir konuda veya genel olarak başarısızlık yaşayacağına dair bir inanç oluşturmasıyla kendini belli eder.

Öğrenilmiş Çaresizlik Kavramı Nasıl Ortaya Çıktı?

Martin Seligman, 1974 yılında depresyonun bilişsel izahı için ‘öğrenilmiş çaresizlik’ kavramını ortaya koydu. Bu kavrama göre, depresyon bireyin olumsuzluklardan kaçma girişimleri sonuçsuz kaldığında meydana gelir. Bunun sonucunda da birey itici uyaran ve çevresel şartlara karşı kabullenmiş, boyun eğen ve pasif bir vaziyete bürünüp bu duruma katlanmaya çalışır.

Martin Seligman uyguladığı deneyde öğrenilmiş çaresizlik kavramını daha net bir şekilde göstermiştir. Bu deneyde 3 gruba ayrılmış 24 köpek bulunmaktadır. Bu gruplar; kaçış, boyunduruk ve kontrol grubudur.

Kaçış grubundaki köpeklerin ayaklarına elektroşok verilmiştir. Ortamdaki bir tuşa basarak elektrik akımını kesmek mümkündür. 30 saniye içinde köpek butona basmaz ise elektrik şoku kapatılmaktadır. Buradaki köpekler, kısa bir zamanda tuşa dokunmayı kavramış ve elektroşokun süresini kısaltmışladır.

Boyunduruk grubundaki köpeklere de aynı elektroşok verilmiş fakat buradaki köpekler, tuşa bassalar bile elektroşok kesilmemiştir. Köpekler tuşa basmayı denemişler ama birkaç deneme sonucunda vazgeçmişlerdir.

Kontrol grubundaki köpekler de benzer ortamdadır ama bu gruptaki köpeklere elektroşok uygulanmamaktadır.
Bu deneme sürecinden sonra köpeklerin tümü, bir çit ile ikiye ayrılmış bir yere götürülmüş ve köpeklerin tümüne elektroşok uygulanıp, ne yapacakları gözlemlenmiştir.
10 denemeden sonra;
Boyunduruk grubundaki sekiz köpekten altısı çitin karşısına atlamamıştır.
Kontrol ve kaçış grubundaki köpekler ise çitten atlamışlardır.
Bir hafta sonra, köpekler tekrar çitle bölünmüş yere getirilmişler; boyunduruk grubundaki sekiz köpeğin beşi yine tepki göstermemiş ve çitten atlamak için harekete geçmemiştir.

Bu deneyin sonucunda; boyunduruk grubundaki köpeklerin çaresiz olmayı öğrendikleri ve mevcut durumu değiştiremeyeceklerini kabullenip harekete geçmedikleri anlaşılmıştır.

Öğrenilmiş Çaresizlik Belirtileri Nelerdir?

• Çökkün bir ruh hali
• Depresif duygu durumu
• Motivasyon düşüklüğü
• Girişkenliğe karşı hevesin kaybolması
• Risk alamama
• Konfor alanından çıkamama
• Kaçma- kaçınma davranışları
• Sosyal içe çekilme
• Pasiflik
• Umutsuzluk, kötümserlik

Öğrenilmiş Çaresizlik Nedenleri Nelerdir?

Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin sürekli devam eden rahatsızlık verici, stres faktörü olan olaylarla karşı karşıya kalması neticesinde meydana gelir. Bu tekrarlayan stres yaşantılarının pekiştiği kişiler, bu sıkıntı verici durumlara karşı koyma, değiştirme ihtimalinin olduğu durumlarda dahi bunu yapabileceklerine inanmazlar ve çaresizce bu stresli durum içerisinde yaşamayı öğrenirler. Bu durumu aşırı genelleyip motivasyon kaybı yaşar ve eylemsiz kalırlar.

Aslında birçok durum gibi öğrenilmiş çaresizlikte de çocukluktan itibaren geliştirdiğimiz inançların rolü çok büyüktür. Temel inançlarımız, olaylara bakış açımızı belirler. Bu temel inançların oluşmasında bakım verenlerimizin önemi büyüktür. Hayatının belli bir döneminde sürekli aşağılanmaya maruz kalma, olumsuz çevre koşulları, stresli bir ortamda bulunma, depresif duygu durumu, motivasyon düşüklüğü, travmatik olaylarla karşı karşıya kalma, insanlarla iletişimde yaşanan birtakım sorunlar neticesinde ortaya çıkan güven kaybı gibi durumlar öğrenilmiş çaresizliğe (kazanılmış başarısızlık sendromu) neden olabilir.

Öğrenilmiş Çaresizlik Nasıl Anlaşılır?

Yukarda bahsedilen belirtiler öğrenilmiş çaresizliği kolaylıkla ayırt edebilmemizi, anlayabilmemizi sağlar. Genel olarak baktığımızda depresyona benzese de depresyon kadar genel bir kavram değildir. Daha çok olumsuz bir durumdan çıkma gücünü kendinde bulamama, yenilgiyi baştan kabul etmeyle karakterizedir.

Soru çözmeye zor sorulardan başlayıp yapamayan bir öğrencinin kolay sorulara ‘’nasılsa bunu da yapamam’’ diyerek hiç bakmaması, romantik ilişkilerde hüsrana uğrayan birinin ‘’nasılsa bunun sonu da kötü bitecek, ilişki yürütemeyeceğim’’ diye düşünüp kimseye adım atmaması, birkaç olumsuz iş görüşmesi deneyiminden sonra mülakata çağrılan birinin ‘’nasılsa işe almazlar’’ diyerek görüşmeye dahi gitmemesi öğrenilmiş çaresizliğe örnek olabilir.

Eğer siz de öğrenilmiş çaresizlik (kazanılmış başarısızlık sendromu) ile mücadele ediyorsanız farklı bakış açıları kazanmak, tarafsız, duygusal olmayan ve objektif bir değerlendirme ile bir ruh sağlığı uzmanı eşliğinde bu durumun üstesinden gelebilirsiniz.

Yazı içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.